Tutsak ikilemi

Polis, hırsızlıktan şüphelendiği iki kişiyi yakalar. Elinde kanıt olmadığı için zanlıları ayrı odalara alıp, ikisine de aynı anlaşmayı sunar. Anlaşma şu şekildedir:

• Biri suçu itiraf eder, diğeri inkâr ederse: itiraf eden serbest kalacak, inkâr eden 10 yıl hapis yatacak.
• İkisi de inkâr ederse: Her ikisi de 1 yıl hapis yatacak.
• İkisi de itiraf ederlerse: Her ikisi de 5 yıl hapis yatacak.

Elimizde şu şekilde bir tablo oluşuyor:

*hapis olduğu için yıllarda eksi(-) kullandım.

Buraya kadar her şey normal, bundan sonra strateji başlıyor. Çünkü karar veren kişinin diğer odadaki şüphelinin ne karar vereceği hakkında bilgisi bulunmamaktadır.

İkisi de inkâr ederse 1’er yıl yatıp çıkacaklar (tabloda yeşil ile işaretli). İkisi için de en iyi çözüm bu ama acaba diğeri bunu yapacak mı diye insanın içine kurt düşmüyor değil. Yoksa hiç yatmamak için itiraf mı edecek? *Darararannn!

Dediğim gibi ikisinin de inkâr etmesi en iyi çözüm, ama 10 yıl yatma riski var. Bu durumda mantıklı düşününce riski azaltan en uygun çözüm: itiraf edip, en fazla 5 yıl yatmak(tabloda sarı ile işaretli), olur da diğeri inkâr ederse hiç yatmadan çıkmak oluyor. Bu yönü nedeniyle oyun teorisinde verilen örneklerden biridir.

Tutsak ikilemi gerçek hayatta bu zamana kadar maruz kalmasam da; iş süreçlerinin analizi, çağdaş yönetim teknikleri ve en son yönetim ekonomisi dersinde oligopol piyasa stratejisinde iki firmanın reklam yapıp yapmaması örneğiyle karşıma çıktı. Mahkum ikilemi gibi farklı isimlerde, farklı durumlarda ve tabii farklı birimlerde rastlamak mümkün. Bugün ise bir yarışmada kullanıldığını gördüm. Zaten bunları yazmamı tetikleyen de şu ilginç video oldu:

Yarışmada; iki yarışmacının karşısına içinde bölüş ve çal yazan ikişer top getiriliyor. (Bunlar tutsak ikilemindeki inkâr ve itiraf’a denk geliyor.) Sadece yarışmacılar ne seçtiklerini bilecek. Ortada 13.600£ var.

• İkisi de bölüş seçerse: Para ikiye bölünüyor, herkes kendi payını alıyor.
• Birisi çal, diğeri bölüş seçerse: Çal seçen paranın tamamını alıyor, bölüş seçen hiçbir şey alamıyor.
• İkisi de çal seçerse: İki yarışmacı da hiçbir şey alamıyor.

Yarışmada iki kişiyi karşıya getirip bölüş veya hepsini al olarak seçimlerini yapmalarını istiyorlar. Bu seçimi yapmaları için de yarım dakika birbirleriyle konuşmalarını istiyorlar. Anlaşmaları için konuşmaları ikilemi bozabilirmiş gibi görünse de kişiler seçimlerini kapalı olarak yapıyorlar ve karşıdaki yarışmacıya tam güvenemediklerinden tutsak ikileminden hiçbir farkı kalmıyor.

Konuşma başladığında, yarışmacılardan birisi ilginç bir şekilde başlıyor: “İnan bana, kesinlikle çal’ı seçicem” diyor. Ve, “sen bölüş’ü seç, ben para geldikten sonra paranın yarısını sana yarışma dışında vericem” diye ilginç bir pazarlık yapıyor. Bunu ısrarla yapacağını, başka şey seçmeyeceğini belirtiyor. Bu durumda, çal’ı seçtiğini varsayarsak diğer yarışmacı ya güvenip bölüşelim diyecek ve paranın yarısını sonra alacak. Ya da çal seçerek ikisi de çal dediği için hiç para almadan dönecek. Kişinin blörf yapma ihtimali de var ama çal’ı seçeceğini söylemeye devam ediyor.

Sonuç olarak diğer yarışmacı çaresizce bölüş’ü seçiyor. Sürekli çal’ı seçeceğini söyleyen yarışmacı da bölüş’ü seçtiğinden para bölünüyor. Program çıkışına kalmadan, ikna ettiğinden emin olduğu için paranın yarısını almaya odaklanıp, başarıyor.

Tebrikler :)

Konu ilginizi çektiyse buradan daha fazla bilgi edinebilirsiniz.